معرفی زرشک
زرشک (barberry) از محصولات پرطرفدار ایرانیان است که هم به عنوان نوشیدنی استفاده میشود و هم طعم ترش آن در انواع غذاها مزه ای دلپذیر ایجاد میکند.
دانه های زرشک بر روی درختچه هایی با ارتفاع 1 تا 5 متر رشد میکند که در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری جهان یافت می شود.
تنوع گونه های مختلف آن در آمریکای جنوبی و شمالی، اروپا، آفریقا و آسیا یافت میشود.
که ایران یکی از مهمترین تولید کنندگان این نهال است و در این میان استان خراسان جنوبی با در اختیار داشتن نزدیک به ۹۷ درصد از اراضی زیرکشت این محصول، تولید ۹۵ درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.
کاشت درختچه زرشک
کاشت درختچه زرشک اغلب در مناطق نیمه گرمسیری و معتدل انجام میشود.
همچنین زمان و فصل مناسب کاشت اولیه آن اواسط پاییز تا اسفند است. چون در این فصل ریشه های نهال در خواب هستند و بهار از خواب بیدار میشوند.
از سال پنجم به بعد برداشت میوه در فصل پاییز انجام می شود.
خاک مناسب برای کاشت زرشک
برای کاشت زرشک؛ خاک باید بافت نرم و سبکی داشته باشد.
به دلیل اینکه خاک‌های آهکی بافت بسیار سبکی دارند، برای کاشت زرشک بسیار مناسب است.
زرشک در زمینهای اسیدی رشد کمی دارد و برعکس در زمینهای نسبتاً قلیایی رشد درختچه و محصولش خوب است، بنابراین بهترین PH برای آن حدود ۷ تا ۸ است.
انواع روش های تکثیر زرشک
1. تکثیر به وسیله پاجوش
تكثير توسط پاحوش متداول ترين روش برای ازدياد اين درختچه است، که زمان مناسب جداسازی پاجوش ها از بهمن تا فروردین ماه می باشد و باید آن را به صورت مستقل در خاک مرطوب بگذاریم.
برای تکثیر زرشک بهتر است پاجوش های یک سال تا سه سال را انتخاب و از گیاه پایه جدا کنید.
توجه داشته باشید که به دلیل حساسیت ریشه این گیاه به هوا باید بعد از جداسازی بلافاصله در خاک بگذارید.
2. تکثیر به وسیله بذر
روش دیگری که برای ازدیاد زرشک می توان بکار برد استفاده از بذر است.
كه اين عمل در پاييز انجام می شود و در بهار سال بعد جوانه می زند.
قابل ذکر است که نهالهای بدست امده از بذر دارای تمامی خواص پايه مادری نمی باشد.
روش کار به این صورت است که در ابتدا باید حدود ۲ ماه بذرها را در مکانی با گرمای 5 درجه بالای صفر قرار دهیم.
بعد از گذشت ۲ ماه می توان کاشت زرشک را شروع کرد.
این زرشک برای تهیه نوشابه یا آب زرشک کاربرد دارد و از نظر تجاری ارزشی ندارد.
3. تکثیر به وسیله قلمه
بهترین زمان جهت قلمه زدن زرشک اسفندماه است.
در این ماه از سال ریشه ها بهتر به ثمر می نشینند و با کیفت و پربارتر رشد می کنند و ۱ سال یا ۲ سال بعد از قلمه می توان آن ها را کاشت.
نحوه آبیاری زرشک
زرشک در برابر کم آبی تحمل پذیری خوبی دارد اما اگر به دنبال تولید زرشک های بزرگ هستید، به آبیاری آن توجه کنید.
در کاشت زرشک آبیاری حدود هر 12 تا 15 روز یک بار انجام میشود.
البته این دور آبیاری در برخی از باغات شهرستان بیرجند و قائن به ۲۴ روز هم می‌رسد.
همچنین نوع شرایط آب و هوایی و خاک در زمان آبیاری دخیل می باشند.
به این صورت که در روزهای خشک کشاورزان با وجود سه نوبت آبیاری در فصل تابستان می‌توانند زرشک را برداشت کنند.
البته برای برداشت محصول زیاد به‌هیچ وجه نباید پس از مدت زمان ریختن گلبرگ‌ها حدود یک الی دو هفته پیش از برداشت از آبیاری منظم خودداری شود.
علاوه بر این گونه زرشک نیز در میزان آبیاری تاثیر گذار است.
در بین انواع گونه های زرشک، زرشک بدون هسته از نیاز آبی کمی برخوردار می باشد.
آفات و بیماری های درخت زرشک
در اینجا میخواهیم به برخی از آفات و بیماری های درخچه زرشک اشاره کنیم که به این صورت است:
1. سن
این آفت در ایران، ابتدا در سال ۱۳۴۰ روی بلوط، زرشک و نسترن کوهی گزارش شده است.
آفت سن به برگها و شاخه های جوان حمله نموده و موجب خسارت می شود.
2. شته زرشک
این آفت در استانهای شمالی کشور مشاهده شده و روی برگها فعالیت دارد.
معمولاً این آفت در سال‌های اولیه رشد نهال به گیاه زرشک آسیب می‌زند.
کاهش فرایند رشد، خشک شدن نهال و ضعیف شدن شاخه‌ها از مهمترین مواردی است که شته می‌تواند برای نهال ایجاد کند.
استفاده از سموم گیاهی برای از بین بردن این نوع شته کاربرد دارد.
3. پروانه تخم انگشتری
یکی دیگر از آفاتی که از برگ تغذیه میکند، پروانه تخم انگشتری است. برای از بین بردن این آفت می‌توانید از سموم حاوی فسفر یا هرس کردن شاخه‌ها استفاده کنید.
4. کرم برگخوار
این حشره به صورت شبپره ای است که لارو آن در آغاز فصل بهار از برگهای زرشک تغذیه می کنند و در فصل زمستان به صورت لارو در زیر پوست درخت باقی می مانند.
این آفت علاوه بر برگها از قسمتهای دیگر میوه نیز می خورند.
کرم برگخوار در سال دو بار تخم ریزی می کند و میزبانهای دیگر این آفت شامل درختان سیب، گلابی، به و گیلاس هستند.
5. زنبور سرشاخه خوار
مهمترين آفت زرشك بی دانه در منطقه جنوب خراسان، زنبور سر شاخه خوار زرشك است.
لاروهاي اين زنبور داخل شاخه های زرشک کانال ایجاد میکنند و از قسمت چوبي شاخه‌های جوان تغذيه می کنند.
كه در نتيجه اين شاخه‌ها ضعيف شده و ميوه ی آنها، در سال بعد از رنگ و كيفيت پايين تری برخوردار هستن.
نحوه برداشت زرشک
زرشک در چهار سال اول محصول زیادی نمی دهد.
در سال پنجم کاشت زرشک، نخستین محصول نسبتاً اقتصادی آغاز می شود، با بالا رفتن سن درخت مقدار محصول درختچه های زرشک نیز زیادتر می شود.
همچنین پنج شهرستان این استان شامل قائنات، زیرکوه، درمیان، سربیشه و بیرجند بیشترین سطح زیر کشت زرشک را دارند.
بهترین زمان برداشت زرشک زمانی است که دانه های زرشک کاملا یکنواخت قرمز شده باشند، که بسته به شرايط آب و هوايی منطقه ،عمل برداشت از اوایل مهر آغاز میشود و تا اواسط آبان ماه ادامه دارد.
